«ស្រីសន្ធរ​​​»មិនមែន​​​មក​​​ពី​​«​ស្រីសឈរ»​​​ទេ​​​ ​​​គឺ​​​មក​​​ពី​ ​ស្រីយសោធរ

«ស្រីសន្ធរ​​​»មិនមែន​​​មក​​​ពី​​«​ស្រីសឈរ»​​​ទេ​​​ ​​​គឺ​​​មក​​​ពី​«​​ស្រីយសោធរ» ដែល​​​ជាឈ្មោះរាជធានី​​​អង្គរ​​​ដ៏​​​ល្បីល្បាញ​​​ និង​​​ជា​​​ប្រពៃណី​​​របស់​​​ចក្រភព​​​កម្ពុជទេស​​​​​​។ អ្នកគ្រូ​​​ពៅសោវរស​​​ពន្យល់​​​រឿង​​​នេះ​​​ថា​​​ ​​​មក​​​ពី​​​ខ្មែរ​​​មិន​​​ចេះ​​​ហៅ​​​ពាក្យ បី​​​បួន​​​ព្យាង្គ​​​ ​​​ទេីប​​​ហៅសង្កត់​​​យក​​​តែ​​​ព្យាង្គដេីម​ «ស្រី»​​ និង​​​ចុង​​​«ធរ»​​​ទុក​​​។ ​

តេជោយ៉ត តេជោមាស

តេជោយ៉ត តេជោមាស ៖
ពេលដែលយើងធ្វើដំណើរតាមមាត់ទន្លេ មកដល់មុខវត្តឧណ្ណាលោម យើងនិងឃើញរូបចម្លាក់មេទព័ពីរនាក់កំពុងជិះសេះយ៉ាងអង់អាចក្លាហាន នោះគឺជារូបសំណាក តេជោយ៉ត និងតេជោមាស អ្នកខ្លះក៏ដឹងរឿងគាត់ ខ្លះទៀតក៏មិនដឹង ខាងក្រោមនេះជាសាច់រឿងសង្ខេបរបស់គាត់ ៖
តេជោមាសគឺជាមេទព័ដ៏ពូកែម្នាក់ក្នុងរាជស្តេចព្រះជ័យចេស្តា លោកមានសិស្សម្នាក់ឈ្មោះថាយ៉ត ដែលជាសិស្សពូកែឆ្លាតវៃឧស្សាហ៏ចេញច្បាំងជាមួយលោក។ 

ចេតិយពញាយ៉ាតវត្តភ្នំ និងចេតិយពញាយ៉ាតវត្តស៊ីធរ

ចេតិយពញាយ៉ាតវត្តភ្នំ និងចេតិយពញាយ៉ាតវត្តស៊ីធរ
បើតាមសៀវភៅ Wat Phnom Guide to Art & Architecture របស់លោក Chan Vitharong លោកបានលើកឡើងថា តាមរយៈការសិក្សាបានបង្ហាញថាចេតិយព្រះបាទពញាយ៉ាតនៅវត្តភ្នំ ប្រហែលជាអាចត្រូវបានសាងឡើងនៅសតវត្សទី ១៦ ឬទី ១៧ តែបើតាមសិលាចារឹក ក៏ដូចជាឯកសារពង្សាវតារខ្មែរ បានបង្ហាញថាចេតិយនេះត្រូវបានសាងឡើងដោយព្រះបាទនរាយណ៍រាជា សម្រាប់តម្កល់ព្រះបរមសារីរិកធាតុ ដែលប្រសិនបើចេតិយនោះសាងនៅសម័យស្តេចនរាយណ៍រាជា ដែលត្រូវជាបុត្ររបស់ព្រះបាទពញាយ៉ាត នោះបានន័យថាចេតិយនេះគួរត្រូវបានសាងឡើងនៅពាក់កណ្តាលសតវត្សទី ១៥ មិនមែនសតវត្សទី ១៦ ឬ ១៧ នោះទេ ។

ព្រះអង្គជីនៅវត្តភ្នំ ព្រះពុទ្ធរូបទ្រង់គ្រឿងបែបព្រះមហាចក្រពត្តិ

ព្រះអង្គជីនៅវត្តភ្នំ ព្រះពុទ្ធរូបទ្រង់គ្រឿងបែបព្រះមហាចក្រពត្តិ
ព្រះអង្គជីនៅវត្តភ្នំ រាជធានីភ្នំពេញ គឺជាព្រះពុទ្ធទ្រង់គ្រឿងដែលមានលក្ខណៈពិសេស មិនដូចព្រះពុទ្ធរូបនៅតាមទីវត្តអារាមផ្សេងទៀតនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជាយើងនោះទេ ។ ប្រសិនបើយើងធ្វើការសង្កេតយើងឃើញថាទម្រង់ព្រះពុទ្ធរូបទ្រង់គ្រឿងនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជាមានជាយូរណាស់មកហើយ យ៉ាងហោចណាស់ក៏ត្រឹមសម័យអង្គរយើងឃើញមានព្រះពុទ្ធរូបទ្រង់គ្រឿង ដោយភាគច្រើនមានពាក់ត្រឹមម្កុដ តែក៏មានរូបមួយចំនួនមានពាក់សុរងក. កណ្ឌល (ក្រវិល, ទុំហ៊ូ) កងកន់ (ស្នាប់ដៃ) និងគ្រឿងលម្អមួយចំនួនទៀតដែរ ដែលលក្ខណៈនេះមានអ្នកសិក្សាសិល្បៈមួយចំនួនយល់ឃើញថា គឺជាការចម្លងរូបបែបការសាងព្រះពុទ្ធរូបតាមបែបព្រះក្នុងព្រហ្មញ្ញសាសនា ដែលមានការតុបតែងដោយគ្រឿងអលង្ការផ្សេងៗ ។ ទម្រង់ព្រះទ្រង់គ្រឿងនេះក៏នៅតែមានបន្តនៅសម័យកណ្តាល ដោយភាគច្រើនជារូបព្រះពុទ្ធរូបឈរ ដោយមានពាក់ម្កុដមានរាងដូចទេវរូប និងព្រះពុទ្ធរូបនៅសម័យអង្គរផងដែរ ។

ព្រះវិហារវត្តកណ្តាល ក្រុងបាត់ដំបង ដាក់ទេពប្រចាំហោជាងខុសទិស?

ព្រះវិហារវត្តកណ្តាល ក្រុងបាត់ដំបង ដាក់ទេពប្រចាំហោជាងខុសទិស?
វត្តកណ្តាល ក្រុងបាត់ដំបង

វត្តកណ្តាលមានទីតាំងនៅត្រើយខាងកើតនៃស្ទឹងសង្កែ ក្នុងក្រុងបាត់ដំបង វត្តនេះមានសំណង់បុរាណជាច្រើនដែលគួរឲ្យចាប់អារម្មណ៍ ។ ដោយសារវត្តស្ថិតនៅខាងកើតស្ទឹង ទើបធ្វើឲ្យផ្លូវចូលធំរបស់វត្តស្ថិតនៅពីខាងលិចព្រះវិហារ ហើយដោយសារតែចំណុចនេះដែរហើយទើបធ្វើឲ្យមានការដាក់ហោជាងខុសទិសកើតឡើងនៅលើតួព្រះវិហាររបស់វត្តនេះ ។

ស្ពានអណ្តែតទឹកមានប្រើតាំងពីសម័យបុរាណមកម៉្លេះ

អ្នកស្រាវជ្រាវអាជ្ញាធរជាតិអប្សរាបង្ហាញថា ស្ពានអណ្តែតទឹកមានប្រើតាំងពីសម័យបុរាណមកម៉្លេះ
(សៀមរាប)៖ សំណង់ស្ពានអណ្តែតទឹក ដែលកំពុងសង់នៅតំបន់អង្គរក្នុងពេលបច្ចុប្បន្ននេះ ពុំមែនជាលើកដំបូងទេ។ តាមពិតទៅតាមការស្រាវជ្រាវពីអ្នកជំនាញ បុរាណវិទ្យា សំណង់ស្ពានស្រាល ឬស្ពានអណ្តែតលើទឹកនេះ មានតាំងពីសម័យបុរាណមកម៉្លេះ គ្រាន់តែសម្ភារៈដែលយកមកសាងសង់ខុសគ្នាតាមទេសកាល និងប្រើបច្ចេកទេសមិនទំនើបដូចបច្ចុប្បន្នតែប៉ុណ្ណោះ។

វត្តមានស្ពានអណ្តែតទឹកនៅក្នុង កសិណខាងលិចអង្គរវត្ត បានទាក់ទាញចំណាប់អារម្មណ៍ ភ្ញៀវទេសចរជាច្រើន។ តើជាការចៃដន្យដែរឬទេ ដែលស្ពានអណ្តែតទឹកនេះ ត្រូវបានស្ថាបនានៅក្នុងតំបន់ បេតិកភណ្ឌពិភពលោក ដែលអ្វីៗទាមទារឲ្យមានការសិក្សាយ៉ាងច្បាស់លាស់ និងមិនប៉ះពាល់ដល់ទេសភាពវប្បធម៌?

ព្រះរាជានិងព្រឹត្តិការណ៍សម័យលង្វែក

ព្រះរាជា និងព្រឹត្តិការណ៍សម័យលង្វែក
ព្រះបាទចន្ទរាជា(១៥១៦ - ១៥៦៦)

---------------
ព្រះបាទចន្ទរាជា ឬអង្គចន្ទទី១ ជាព្រះអនុជពៅរបស់ព្រះបាទស្រីសុគន្ធបទ។ នៅក្នុងឱកាសដែលស្ដេចកនធ្វើគុតព្រះបាទស្រីសុគន្ធបទនៅបន្ទាយស្ទឹងសែនក្នុងឆ្នាំ ១៥១២ នោះ ព្រះអង្គចន្ទរាជាកំពុងគង់នៅក្រុងអយុធ្យាស្រុកសៀមឯនោះ។ នៅពេលទទួលបានដំណឹងនេះភ្លាម ព្រះអង្គក៏រកមធ្យោបាយមករំដោះរាជបល្ល័ង្ក។

ដើមកំណើតនៃភាសាបាលី

ដើមកំណើតនៃភាសាបាលី
~~~~~~~~~~~~~~
អះអាងថាស្គាល់ដើមកំណើត នៃភាសាណាមួយ ជាការដែល
មិនអាចទៅរួច ត្បិតអីភាសានីមួយៗ មានប្រវត្តិ ឬ បុរេប្រវត្តិ
កប់បាត់ក្នុងអតីតកាល មើលពុំឃើញ ... ប៉ុន្តែ ភាសាបាលី
មានលក្ខណៈ ខុសអំពី ភាសាដទៃទៀត ។

ការយកសត្វក្រពើជានិមិត្តរូបនៃប្រទេសឬប្រជាជនខ្មែរនិងយក « មេ បា តា ព្រះ ចៅ » ជាបាវចនាជាតិ

ការយក សត្វក្រពើ ជានិមិត្តរូបនៃប្រទេស ឬ ប្រជាជនខ្មែរ
និងយក « មេ បា តា ព្រះ ចៅ » ជា បាវចនាជាតិ
គឺជាទស្សនៈ របស់បណ្ឌិតព្រិទ្ធាចារ្យ កេង វ៉ាន់សាក់ ។
ខ្ញុំបានឮសម្លេងលើកទី១ របស់លោកកេង វ៉ាន់សាក់
នៅឆ្នាំ ១៩៧២ តាមរលកសម្លេងវិទ្យុជាតិ នៅពេលនោះ
គាត់បានធ្វើការឃោសនា បោះឆ្នោតរើស ប្រធានាធិបតី
សម្រាប់ សាធារណរដ្ឋខ្មែរ ។ គាត់ធ្វើការឃោសនា ជូន
សេនាប្រមុខ លន់ នល់ ( មិនមែន លន់ ណុល ទេ ) ។

ចេតិយ​វត្តប្រាង្គ នៅ​ក្រុងឧដុង្គ និង​ចេតិយ​វត្តភូខៅថង (ភ្នំមាស) នៅ​ក្រុង​ស្រីអយុធ្យា

 ចេតិយ​វត្តប្រាង្គ នៅ​ក្រុងឧដុង្គ និង​ចេតិយ​វត្តភូខៅថង (ភ្នំមាស) នៅ​ក្រុង​ស្រីអយុធ្យា ។
ខ្ញុំ​មិនធ្លាប់​បាន​អាន​ជួបឯកសារណា ដែល​និយាយ​អំពី​ចេតិយ​វត្ត​ប្រាង្គ សាងឡើង​នៅ​សម័យណានោះទេ ឬមួយ​ក៏​សាងឡើងនៅ​សម័យ​សម្តេច​ព្រះសង្ឃរាជទៀង ? នៅ​ពេល​ដែល​ខ្ញុំ​បាន​ទៅ​ឃើញ​ចេតិយ​នៅ​វត្តប្រាង្គ​នោះ​នៅ​ឆ្នាំ ២០០៧ គេ​ទើប​តែ​ចាប់ជួសជុល​បាន​បន្តិច​ប៉ុណ្ណោះ គឺ​ខ្ញុំ​នៅ​អាច​មើល​ឃើញ​បាយអរ អិដ្ឋ ដែល​បាក់បែក​ខ្ចាត់​ខ្ចាយ​នៅ​ពេញនោះ រួម​ទាំង​សន្លឹក​សីមា និង​រូបតោ​ថ្ម​មួយ​ចំនួន​ផងដែរ ។ ប្រសិន​បើ​ចេតិយ​នេះ​សាងឡើង​នៅ​សម័យ​សម្តេច​ព្រះសង្ឃរាជទៀង ហេតុ​អ្វី​ក៏​ចេតិយ​នេះ​មាន​សភាព​ទ្រុឌទ្រោមខ្លាំងម្ល៉េះ ?

វិភាគ ៖ ប្រជាជនខ្មែរមិនបានកាន់ពុទ្ធសាសនាមហាយានទេកាលពីសម័យអង្គរ

ប្រជាជនខ្មែរ មិនបានកាន់ពុទ្ធសាសនាមហាយាន ទេកាលពីសម័យអង្គរ ។
---------------------------------------------------------------------

រំឭកឡើងវិញ ៖
✔ ព្រហ្មញ្ញសាសនា មានគម្ពីរត្រៃវេទ ជាគោល ។
ប្រើភាសាសំស្ក្រិត ។ មានតែ វណ្ណៈព្រាហ្មណ៍ និងវណ្ណៈក្សត្រ
អាចរៀនចេះបាន... ចេះដឹងខាងសាសនា និងជាពិសេស
រៀនក្បួនធ្វើសឹក និងរបៀបកាន់អំណាច ដឹកនាំប្រទេស ។
✔ ពុទ្ធសាសនា មានគម្ពីរព្រះត្រៃបិដក ជាគោល ។
ប្រើភាសាបាលី ដែលជាភាសាអ្នកស្រុក ... ជាទស្សនវិជ្ជា
និយាយអំពី ការត្រួតពិនិត្យចិត្តខ្លួនឯង (self control) ។
គ្រប់គ្នាអាចសិក្សាបាន មិនប្រកាន់វណ្ណៈ ។
*** ដូច្នេះ បើនិយាយតាម គោលទ្រឹស្តី ជាសាសនាពីរ
ដែលអាច មានដំណើរការណ៍ជាមូួយគ្នា (coexist)
និង បំពេញគ្នាទៅវិញ ទៅមក (complement) ។
-----------------------------------------------------------------------
ឯកសារប្រវត្តិសាស្ត្រ ជាច្រើនបានបញ្ជាក់ថា នគរហ្វូណន
ទទួលបានពុទ្ធសាសនា តាំងពីសតវត្សរ៍ទី១នៃ គ្រិស្តសករាជ
។ ដូច្នេះមានន័យ ព្រហ្មញ្ញសាសនា និង ពុទ្ធសាសនា បាន
ហូរចូល ក្នុងពេលដំណាលគ្នា មកក្នុងស្រុកខ្មែរ ។
ចំណុចមួយដែលយើងត្រូវផ្តោតអារម្មណ៍ ចោទជាសំណួរ ៖
✔ ហេតុដូចម្តេចបានជាខ្មែរយើង បានចាប់យកសាសនា
ទាំងពីរ ក្នុងពេលតែមួយ ?
ដើម្បីយល់រឿងនេះ យើងត្រូវដឹងថា នៅពេលដែលព្រាហ្មណ៍
កោណ្ឌញ្ញ ឬ ហ៊ុនទៀន ចូលកាន់អំណាចនៅ នគរគោកធ្លក
គាត់បាននាំមក នូវព្រហ្មញ្ញសាសនាថ្មីមួយ ដែលបានទទួល
ឥទ្ធិពល អំពីពុទ្ធសាសនា ។ សូម្បីតែនៅ ប្រទេសឥណ្ឌា ក៏
មានការផ្លាស់ប្តូរ រួចទៅហើយ ៖
បន្ទាប់ពីការត្រាស់ដឹង របស់ព្រះពុទ្ធអង្គ សាសនាព្រាហ្មណ៍
មានទម្លាប់ទទួលយក ពុទ្ធសាសនា ឲ្យផ្សព្វផ្សាយក្នុងសង្គម
ឬ ប្រទេសដែលស្ថិតនៅក្រោមការត្រួតត្រា របស់ពួកគេទៅ
ហើយ (ទឹកដី ស្ថិតនៅក្រោមការត្រួតត្រា របស់ស្តេច និងព្រាហ្មណ៍ ) ។
បន្ទាប់មកទៀត ក្រោយការចូលខ្លួន ជាពុទ្ធសាសនិក របស់
ព្រះបាទអសោក ព្រះពុទ្ធសាសនា ទទួលបានកិត្តិស័ព្ទ មួយ
កម្រិតទៀត មិនចាញ់ព្រហ្មញ្ញសាសនា ឡើយ ... រួមផ្សំ នឹង
ការមាន គម្ពីរព្រះត្រៃបិដក ពុទ្ធសាសនាក្លាយជា សាសនានៃ
បញ្ញាជនមិនដូចពីមុន ត្រូវទន្ទិញចាំមាត់ (មានអក្សរប្រើ) ។
-----------------------------------------------------------------------
✔✔✔ យើងនាំគ្នាពិចារណា ៖
Menandros ឬ មិលិន្ទរាជ នៃ Bactrian Empire បាន
ចូលខ្លួនជាពុទ្ធសាសនិក ប៉ុន្តែមិនបានចាប់អារម្មណ៍ នឹង ព្រហ្មញ្ញសាសនា ទេ ។ ចំណែកឯ ផ្លូវសូត្រ ដែលអនុញ្ញាត្តិ
ឲ្យមាន ទំនាក់ទំនង ទាំងពាណិជ្ជកម្ម ទាំងវប្បធម៌ បាននាំតែ
ពុទ្ធសាសនា មិនបាននាំព្រហ្មញ្ញសាសនាឡើយ យកទៅ
ផ្សព្វផ្សាយ រហូតដល់ស្រុកចិន ។
ឧទាហរណ៍ខាងលើនេះ ពន្យល់ហេតុផលពីរយ៉ាង ៖
១/- ប្រដូចបានទៅនឹង សាសនាយូដា ឬ ហេប្រ៊ើ យើងឃើញថា គឺ គ្រិស្តសាសនា ដែលកើតក្រោយ ដែលមាន
ប្រជាប្រិយភាព ទទួលចាប់យក ជាសាសនាសាកល
គ្រប់ទិសទី ក្នុងលោក ។
សាសនាដើម យូដា ឬ ហេប្រ៊ើ មានកាន់សម្រាប់តែ ជនជាតិ
អុីស្រាអែល ក្នុងស្រុក និងក្រៅស្រុក មិនមានជនជាតិផ្សេង
កាន់សាសនានេះឡើយ ។ ដូចគ្នានេះព្រះពុទ្ធសាសនា ត្រូវ
បានទទួលយក គ្រប់ទិសទី ក្នុងពិភពលោក ចំណែកឯ
ព្រហ្មញ្ញសាសនា មានកាន់តែក្នុងប្រទេសឥណ្ឌា
និង លោកអ្នកដែលសិក្សា ដល់ទីជម្រៅ ភាសាសំស្ក្រិត ។
២/- អរិយធម៌សំខាន់ទាំងបី ក្រិក ចិន និងឥណ្ឌា មានការ
លូតលាស់ ប្រហាក់ប្រហែលគ្នា បានផ្តល់ជាពន្លឺនៃ ពិភព
លោក នូវមហាបុរសបីរូប ក្នុងសម័យកាល ប្រហាក់ប្រហែល
គ្នា ៖ ព្រះពុទ្ធអង្គ សូក្រាត ខុងជឺ ។ យើងឃើញថា គោល
ទស្សនវិជ្ជាទាំងបី មានលក្ខណៈ ក៏ប្រហាក់ប្រហែលគ្នា ។
*** មកពីដូច្នេះទេដឹង បានជាមិលិន្ទរាជ ដែលជាជនជាតិ
ក្រិក និងប្រជាជនចិន ចាប់យកតែព្រះពុទ្ធសាសនា តែមិន
ចាប់យក ព្រហ្មញ្ញសាសនា ?
-----------------------------------------------------------------------
វិលមករក សំណួរដើមរបស់យើងវិញ ៖
✔ ហេតុដូចម្តេចបានជាខ្មែរយើង បានចាប់យកសាសនា
ទាំងពីរ ក្នុងពេលតែមួយ ? មិនដូច មិលិន្ទរាជ និង ប្រជាជន
ចិន ដែលចាប់យកតែព្រះពុទ្ធសាសនា ?
នេះមកពីកាលណោះ ខ្មែរយើងពុំទាន់មាន សាសនា
ពិតប្រាកដ...មានជាជំនឿ អារក្សអ្នកតា ជាជំនឿដែលមិន
មាន គោលទ្រិស្តីពិតប្រាកដ ដូច្នេះទទួលចាប់យក នួវអ្វី
ដែល អ្នកផ្សព្វផ្សាយនាំមក ពន្យល់បង្រៀន អប់រំ ។
យើងអាចកាត់យល់បានថា សាសនាព្រាហ្មណ៍ មានសារៈ
សំខាន់ សម្រាប់ប្រព័ន្ធដឹកនាំ ឬរដ្ឋអំណាច ប៉ុន្តែពុទ្ធសាសនា
ជ្រួតជ្រាប ច្បាស់លាស់ជាង សម្រាប់ប្រជាពលរដ្ឋ ដោយ
ហេតុថា ប្រជាជន ពុំមានសិទ្ធរៀនអក្សរ ឬភាសាសំស្ក្រិត
ដូច្នេះ អាចកាន់ព្រហ្មញ្ញសាសនា បានត្រឹមតែធ្វើតាមគ្នា
( ធ្វើតាមស្តេច ឬព្រាហ្មណ៍ ) ។ ចំណែកឯខាងពុទ្ធសាសនា
វិញ មានការសិក្សាក្បួនគម្ពីរច្បាស់លាស់គឺការសិក្សា
ព្រះត្រៃបិដក ។
✔✔✔ តើទស្សនៈដែលថា សម័យអង្គរ ខ្មែរយើង
កាន់ព្រះពុទ្ធសាសនាមហាយាន ត្រឹមត្រូវឬទេ ?
តាមការពិត សំណួរខាងលើ ជាសំណួរចម្បង ក្នុងការបក
ស្រាយរបស់ខ្ញុំ ត្បិតអីជាទស្សនៈរបស់ប្រវត្តិវិទូជាតិ និង
អន្តរជាតិ ដោយផ្អែកទៅលើ ហេតុផលខាងក្រោម ៖
១/- មានរូបចម្លាក់រូបផ្សេងៗ ដូចជា ៖
លោកេស្វារៈ ឬ ព្រះពុទ្ធកោនាគមនោឬ ព្រះពុទ្ធ
ទ្រង់គ្រឿង ជាដើម បង្ហាញអំពី មហាយាន ។
២/- សិលាចារិក ជាភាសាសំស្ក្រិត ដែលបាននិយាយអំពី
ព្រះពុទ្ធ ដែលជាអវតាទី៩ នៃព្រះវិស្ណុ ។
៣/- មតិមហាជន ដែលមានការយល់ច្រឡំថា មហាយាន
ជាមហានិកាយ ដូច្នេះមុនពេលដែលខ្មែរទទួល ធម្មយុត្តិ
អំពីថៃ គឺខ្មែរកាន់មហាយាន ។ ការសរសេរ ប្រវត្តិសាស្ត្រ
ជួនកាលត្រូវពឹងផ្អែក លើមតិមហាជន... លុះអ្នកប្រាជ្ញ
បស្ចិមប្រទេសបានសរសេរហើយ មហាជន ក៏មានជំនឿ
ទុកចិត្តលើអ្វីដែលប្រវត្តិវិទូ បានសរសេរវិញម្តង ។
៤/- ការបាក់បែកព្រះពុទ្ធរូប ( ដែលជារចនាបទ ថេរវាទ )
បង្ហាញអំពីសង្គ្រាម ព្រហ្មញ្ញ-ពុទ្ធសាសនា ។
( បើមានហេតុផលបន្ថែម
សូមប្រិយមិត្តជួយបំពេញការខ្វះខាត )
*** នេះជាចម្លើយរបស់ខ្ញុុំ ៖
ជាការពិតដែល ក្សត្រ និងព្រាហ្មណ៍ កាន់ព្រហ្មញ្ញសាសនា
ដែលមានបញ្ចូល ព្រះពុទ្ធជាអវតារទី៩ ... ដូច្នេះជាធម្មតា ដែលមានរូបចម្លាក់ ដូចរៀបរាប់ខាងលើ ។ ប៉ុន្តែនៅក្នុង
ស្រទាប់ប្រជាជន ក្រៅពីស្តេចនឹងព្រាហ្មណ៍ ... អ្នកស្រុក
អ្នកស្រែ កាន់ព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទ ។
សក្ខីភាពមួយ ដែលបង្ហាញថា ប្រជាជនមិនកាន់ព្រហ្មញ្ញ
សាសនា គឺដូនតាយើង ស្គាល់ ឬមានចំណេះដឹង តិចតួច
ណាស់ អំពីព្រហ្មញ្ញសាសនា ស្គាល់តែព្រះព្រហ្ម តាមរយៈ
ព្រះពុទ្ធសាសនា ... ព្រះឥសូរ ព្រះនារាយន៍ ស្គាល់តែឈ្មោះ
។ ស្គាល់តិចជាង អារក្ខអ្នកតា ដែលជាសាសនាដើម តាំងពី
សម័យបុរេប្រវត្តិសាស្ត្រ ផង ។
រហូតមកដល់សព្វថ្ងៃ ការកាន់ព្រហ្មញ្ញសាសនា នៅ
ឥណ្ឌា មានលក្ខណៈពិសេសត្រង់ថា តាមភូមិ តាមស្រុក
អាចចាប់យកតែអាទិទេពមួយណា ដែលគេគោរព ស្រឡាញ់
ឬ ដែលមានប្រយោជន៍សំរាប់គេ ហើយគេគោរពបូជា
អាទិទេពនោះជាងគេ ។ ឧទាហរណ៍ អ្នកខ្លះគោរពព្រះព្រហ្ម
ខ្លាំងជាង អាទិទេពដ៏ទៃទៀត អ្នកខ្លះគោរពព្រះឥសូរ ... ឬ
ព្រះឥន្ទ ឬ ព្រះគនេស ... អ្នកខ្លះនៅ មាត់សមុទ្រ ក៏គោរពអាទិទេពនៃ មហាសាគរ .... ។
ទម្លាប់នេះ ក៏មានដល់ ស្តេចសម័យអង្គរដែរ ដូច្នេព្រះអង្គ
អាច ស្រឡាញ់ចូលចិត្ត អាទិទេព អង្គណាមួយ នៃព្រហ្មញ្ញ
សាសនា ហើយព្រះអង្គក៏បញ្ជា ឲ្យស្ថាបនា ចម្លាក់នៃទេវរូប
នោះទៅ ។
រឿងមួយទៀត គឺអ្នកស្រុកមិនមាន សមត្ថភាព ឬ លទ្ធភាព
និងសាងសង់ ព្រះពុទ្ធរូបអំពីថ្មឡើយ ... កាលសម័យបុរាណ
ការសាងសង់ ប្រាសាទបូជនីយដ្ឋាន ឬ ទេវរូប ឬ ពុទ្ធរូប ជា
សមទ្ធិផល របស់ស្តេចគ្រងរាជ្យ ឬយ៉ាងហោចណាស់ ជាការ
ចាត់ចែងរបស់ រដ្ឋបាលខេត្តសំខាន់ៗ ដូចជាមាននៅ ខេត្ត
បាត់ដំបង ឬ កំពង់ចាមជាដើម ។ ប្រជាជន (និងព្រះសង្ឃ)
ដែលរវល់ដោះស្រាយ ជីវភាពប្រចាំថ្ងៃ បន្ថែមការកសាងកុដិ
វិហារ សាលា មិនមានពេល (+ ទាំងសម្ភារៈ + បច្ចេកទេស)
ដាប់ឆ្លាក់ ព្រះពុទ្ធរូបអំពីថ្ម ។
យើងអាចប៉ាន់ស្មានបានថា នៅសម័យអង្គរ មិនមានវត្តច្រើន
ទេ ។ ខែត្រដែលជាទឹកដី ខ្មែរលើ មាន ស្ទឹងត្រែង រតនគីរី
មណ្ឌលគីរី ប្រហែលជាគ្មានវត្តផង ។ ខែត្រសំខាន់ អាចមាន
មួយស្រុកមួយ ខែត្រតូចតាច មានតែវត្តប្រចាំខែត្រ ។ មិន
សម្បូរណ៍ មានវត្តតាមឃុំសង្កាត់ ដូចសម័យបច្ចុប្បន្នទេ ។
រីឯការបាក់បែក នៃព្រះពុទ្ធរូប ប្រាកដជាបង្ហាញ អំពី
សេចក្តីមិនសប្បាយចិត្ត នៃអង្គស្តេចអង្គរជំនាន់ក្រោយ ដែល
មិនសប្បាយចិត្ត នឹងការកាន់យកព្រះពុទ្ធសាសនា របៀប
ថេរវាទ នៃព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ ... កាលព្រះអង្គនៅគ្រងរាជ្យ
មិនមាននរណា ហ៊ានជំទាស់ លុះព្រះអង្គសោយទីវង្គត ក៏
មានការបំផ្លាញ ព្រះពុទ្ធរូប ទាំងនោះទៅ ។ ខ្ញុំយល់ថា ជា
ការបញ្ជា អំពីស្តេច អ្នកកាន់អំណាច មិនមែនជាបដិវត្តិ របស់
ប្រជាជន នោះឡើយ ។
--------------------------------------------------------
*** ការបកស្រាយខាងលើរបស់ខ្ញុំ ចង់បញ្ជាក់បង្ហាញបន្ថែម
ទៀតថា ស្តេច ឬ រដ្ឋអំណាចខាងលើ អាចផ្លាស់ប្តូរ អាទិទេព
ឬជំនឿទៅលើ ព្រហ្មញសាសនាបុរាណ ឬ ព្រហ្មញ្ញសាសនា
ដែលមាន ព្រះពុទ្ធ ជាអវតាទី៩ ប៉ុន្តែប្រជាជនមិនមែនផ្លាស់
ប្តូរជំនឿតាមស្តេច នោះទេ ។ ឧទាហរណ៍ជាក់ស្តែង ៖
នៅប្រទេសខ្មែរយើង ឬ នៅប្រទេសថៃ សូម្បីតែស្តេចកាន់
ព្រះពុទ្ធសាសនាធម្មយុត្តិ ទៅហើយ ប្រជាជននៅតែកាន់
មហានិកាយ មិនបានផ្លាស់ប្តូរ កាន់តាមស្តេចទេ ។
*** ដូច្នេះទស្សនៈ ដែលថា សម័យស្តេចអង្គនេះ ខ្មែរយើង
កាន់ព្រហ្មញ្ញសាសនា ហើយសម័យស្តេចអង្គនោះ ខ្មែរយើង
កាន់ព្រះពុទ្ធសាសនា ជាទស្សនៈខ្វះខាត ព្រោះថា ប្រជាជន
មិនអាចងាករេ ភ្លាមៗ ម្តងកាន់នេះ ម្តងកាន់នោះ តាមស្តេច
បានឡើយ ។ រីឯស្តេចវិញទៀតសោត ក៏មិនមែនផ្លាស់ប្តូរ
ម្តងព្រហ្មញ្ញសាសនា ម្តងពុទ្ធសាសនាដែរ ... សូម្បីតែ
ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ ដែលមានជំនឿមុតមាំ លើពុទ្ធសាសនា
ក៏មិនអាចចោល ព្រហ្មញ្ញសាសនា ឬគម្ពីរត្រៃវេទ បានដែរ ។
------------------------------------------------------------------------
មុននឹងបន្តទៅទៀត ខ្ញុំសូមលើកយកទស្សនៈមួយចំនួន
ដែលខុសប៉ុន្តែស្តាប់មួយភ្លែត មិនបានពិចារណា ច្រឡំថាជា
ទស្សនៈត្រូវ ៖
✔ ចាប់ពីសម័យព្រះបាទត្រសក់ផ្អែម ខ្មែរយើងបាន
បោះបង់ ភាសាសំស្ក្រិត ហើយឈោងចាប់ភាសាបាលី ។
*** ប្រជាជនខ្មែរយើង មិនមានសិទ្ធ រៀនភាសាសំស្ក្រិត
តាំងតែពីដើមមក ... ជាការពិត ដែលព្រាហ្មណ៍ និងស្តេច
ដែលចេះភាសាសំស្ក្រិត ក៏ជាខ្មែរដែរ ត្បិតអីជាកូនកាត់ ជា
ច្រើនតំណមកហើយ ឈាមជ័រពិតប្រាកដ ជាឥណ្ឌា ឬជាជ្វា
នៅសល់តិចតួចណាស់ ប៉ុន្តែត្រូវមានតំណវង្សត្រកូល ជា
ស្តេច ឬជាព្រាហ្មណ៍ ផងដែរមុននឹងទទួលសិទ្ធ រៀនភាសា
សំស្ក្រិត និងសិក្សាគម្ពីត្រៃវេទ យល់ច្បាស់អំពី ព្រហ្មញ្ញ
សាសនា ។ ដោយការពិត វណ្ណៈព្រាហ្មណ៍ និងក្សត្រ នៅ
ស្រុកខ្មែរ ខុសគ្នាបន្តិច អំពីវណ្ណៈ នៅឥណ្ឌាត្រង់ថា ពួកគេ
ស៊ុំគ្រលំ អាចរៀបការឆ្លងវណ្ណៈគ្នាបាន ... គឺជា វណ្ណៈសក្តិភូមិ
ដែលគ្រប់គ្រងប្រព័ន្ធរដ្ឋបាល ដឹកនាំប្រទេស ។ ដូច្នេះហើយ
បានជា នៅពេលដែល រដ្ឋអំណាចអង្គរ ដួលរលំ ការចេះដឹង
ភាសាសំស្ក្រិត និងគម្ពីរត្រៃវេទ ត្រូវបាត់បង់ទាំងអស់តែម្តង
របៀបដូច ការបាត់បង់បញ្ញវន្តខ្មែរ សម័យខ្មែរក្រហម ។
......... ប៉ុន្តែ នៅក្នយងស្រទាប់ប្រជាពលរដ្ឋ នៅតែបន្តកាន់
ព្រះពុទ្ធសាសនាថេរវាទ ។
ទស្សនៈមួយទៀត ៖
✔ នៅសម័យអាណានិគម អក្សរសាស្ត្រខ្មែរ បានរត់ទៅ
ជ្រកកោន នៅតាមវត្តអារាម ។
*** ស្តាប់មួយភ្លែតដូចជាត្រូវ ប៉ុន្តែតាមការពិត ម្ចាស់ទស្សនៈ
មានចំណេះដឹងខ្វះខាតច្រើន ។ អក្សរសាស្ត្រខ្មែរ នៅជ្រក
កោន ឬដុះដាល ដោយសារវត្តអារាម តាំងតែពីដើមរៀងមក
ផ្ទុយទៅវិញ គឺសាលាបារាំង ដែលបានយកអក្សរសាស្ត្រខ្មែរ
មកបញ្ចូលក្នុងកម្មវិធីសិក្សា ជាមួយមុខវិជ្ជាផ្សេងទៀត ដែល
សិក្សាជាភាសាបារាំង ។
-----------------------------------------------------------------------
✔ ✔✔ មានរឿងមួយទៀត ដែលនិយាយអំពី
មហាវិទ្យាល័យ នៅសម័យអង្គរដែលមាននិស្សិត ដល់ទៅ
២០.០០០នាក់ ... ប្រាកដជាប្រវត្តិវិទូ បានរកឃើញនៅលើ
សិលាចារិកណាមួយមិនខាន មុននឹងហ៊ានអះអាងរបៀបនេះ
ប៉ុន្តែ ខ្ញុំគ្រាន់តែចង់លើកឡើងថា ម៉្យាងមហាវិទ្យាល័យនេះ
ជា មហាវិទ្យាល័យសាសនា សិក្សាគម្ពីរត្រៃវេទ ជាគោល
មុខវិជ្ជាផ្សេងទៀត គ្រាន់តែជាមែកធាង នៃការសិក្សា របៀប
ដូចមហាវិទ្យាល័យមូស្លីម Muslim University ដែលមាន
នៅប្រទេសអារ៉ាប់សព្វថ្ងៃ...និងម៉្យាងទៀត ចំណែកឯនិស្សិតវិញ ក៏សុទ្ធសឹងតែកូនចៅ ត្រកូលព្រាហ្មណ៍ និងស្តេច ដែល
បានកាន់ក្តាប់ នគរចំណុះ ឬ អាណាខេត្តផ្សេងៗ ។
-----------------------------------------------------------------------
✔ ✔✔ តើព្រះពុទ្ធសាសនា មានសារៈសំខាន់ដូចម្តេច
សម្រាប់សង្គមខ្មែរ ?
មានឧទាហរណ៍ជាក់ស្តែងពីរ ដែលយើងអាចលើកបាន ៖
ភូមិភាគពាយ័ព្យនៃកម្ពុជា ដែលកាលណោះ មាន
ខេត្តបាត់ដំបង សិរីសោភ័ណ សៀមរាប ស្មើនឹងទឹកដី
បច្ចុប្បន្ន ខេត្តបាត់ដំបង ប៉ៃលិន បន្ទាយមានជ័យ សៀមរាប
និង ព្រះវិហារ ស្ថិតនៅក្រោមការត្រួតត្រា របស់ថៃ ជិតពីរ
សតវត្សរ៍ ... ថៃបានបង្កើតសាលាថៃ ឲ្យកូនខ្មែររៀន (ចាស់ៗ
ដែលរស់នៅលើ ក្រោមអាណានិគមថៃ សព្វថ្ងៃអាយុលើស
៨០ឆ្នាំ សុទ្ធតែបានរៀនថៃទាំងអស់ ...ប៉ុន្តែ នៅតាមវត្តអារាម
ខ្មែរនៅតែបញ្ជូន កូនចៅទៅបួសរៀន សិក្សាបាលី ខ្មែរ ដែល
ធ្វើឲ្យ កូនខ្មែរបានរៀនអក្សរខ្មែរ ... លុះមកដល់ ឆ្នាំ១៩៥៣
ដែលខ្មែរយើងបានឯករាជ្យ ខ្មែរនៅបាត់ដំបង សៀមរាប នៅ
តែចាំចេះខ្មែរ មិនមានភ្លេចឡើយ ។ ប្រព័ន្ធសិក្សាទំនើបជាតិ
ក៏មានជំនួយអំពី ព្រះសង្ឃ ឬអស់លោកអាចារ្យ ដើម្បីកែលំអ
និងទ្រទ្រង់អក្សរសាស្ត្រជាតិ មានសម្តេចសង្ឃរាជ ជាដើម ។
រឿងទីពីរ គឺនៅលើទឹកដី កម្ពុជាក្រោមសព្វថ្ងៃ វត្តអារាម មាន
នាទីយ៉ាងសំខាន់ ក្នុងការអភិរក្ស វប្បធម៌ និង អក្សរសាស្ត្រ
ខ្មែរ ។
✔✔✔ ងាកត្រឡប់ថយ មករកក្រោយសម័យអង្គរយើង
វិញម្តងទៀត ... បន្ទាប់ពីបាន រងការវាយប្រហារ ផ្តាច់ឫស
ផ្តាច់គល់ អំពីទ័ពសៀម នៅពេលដែល ស្រទាប់វណ្ណៈ ក្សត្រ
និង ព្រាហ្មណ៍ ដែលជាបញ្ញវ័ន្ត ត្រូវបានសម្លាប់ផុតពូជ ឬ
ស្ទើរផុតពូជ ... ខ្មែរយើង មាននៅសល់អ្នកចេះដឹង មាន
ព្រះសង្ឃជាដើម តាមវត្តអារាមពុទ្ធសាសនា នៅរក្សាបាន
រចនាសម្ព័ន្ធសង្គមខ្មែរ អាចជួយទ្រទ្រង់អក្សរសាស្ត្រជាតិ និង
វប្បធម៌ជាតិ រហូតដល់សព្វថ្ងៃ ។
✔✔✔ វត្តអារាម ធ្លាប់ជាកន្លែងបណ្តុះបណ្តាលសាសនា
វប្បធម៌ អក្សរសាស្ត្រជាតិ នៅក្នុងយុគសម័យមួយ ដែល
ព្រហ្មញ្ញសាសនា និង ភាសាសំស្ក្រិត ជាកម្មសិទ្ធផ្តាច់មុខ
នៃ ស្រទាប់វណ្ណៈដឹកនាំ ។ ព្រះពុទ្ធសាសនា និង វត្តអារាម
បានជួយរក្សា សង្គមខ្មែរឲ្យបានគង់វង្ស បន្ទាប់ពីការផុតរលត់
នៃស្រទាប់បញ្ញវ័ន្តខ្មែរ ដែលមានការចេះដឹងផ្នែក ភាសា
សំស្ក្រិត ។ នៅក្នុងសម័យបុរាណ វត្តអារាម ជាមន្ទីពេទ្យ
ព្យាបាលជម្ងឺ ដោយឥតគិតថ្លៃ ជាសាលាសិប្បកម្ម ដែលកូន
ខ្មែររៀនជាងឈើ និងជំនាញផ្សេងៗទៀត ។ វត្តអារាម ជាទី
កន្លែង សម្រាប់ឲ្យប្រជាជន ជួបជុំគ្នា ទោះជាពេលបុណ្យទាន
សប្បាយ ឬ ពេលកើតទុក្ខ (ដូចជាបុណ្យសព) .....
. ..................... ៘ និង ៘
-----------------------------------------------------------------------
**** សម័យកាលបានផ្លាស់ប្តូរ ដូច្នេះជាការពិត ដែល
ព្រះពុទ្ធសាសនា និង សង្គមខ្មែរ បច្ចុប្បន្ន បានផ្លាស់ប្តូរ
រូបភាពដែរ ។

វត្ថុសិល្បៈ​ខ្មែរមានប្រភព​មកពី​ប្រទេស​កម្ពុជា​នៅ​សារមន្ទីរប្រវត្តិសាស្ត្រ​ក្រុងហូជីមីញ

វត្ថុសិល្បៈ​ខ្មែរមានប្រភព​មកពី​ប្រទេស​កម្ពុជា​នៅ​សារមន្ទីរប្រវត្តិសាស្ត្រ​ក្រុងហូជីមីញ
ខ្ញុំ​ទទួលស្គាល់ថា ខ្ញុំ​ធ្លាប់​បានឮ​អំពី​វត្ថុសិល្បៈ​ខ្មែរ​តាំងនៅ​សារមន្ទីរ ហ្គីមេ ទីក្រុងប៉ារីស ដែលមួយ​ភាគធំនៃ​វត្ថុ​សិល្បៈនោះ គឺត្រូវ​បាន​លួចចេញ​ពីស្រុកខ្មែរ ហើយ​បុគ្គល​ដែល​លួចនោះ ក្រោយ​មក​បានក្លាយ​ទៅ​ជា​រដ្ឋមន្ត្រី​វប្បធម៌​នៃប្រទេសបារាំង វាពិតជារឿងគួរ​ឲ្យ​ឆ្ងល់មែន ។

រូបសំណាករូបពីរ រំឭកអនុស្សាវរីយ៍ទាហានខ្មែរទៅចូលរួមជួយបារាំងក្នុងសង្គ្រាមលោកលើកទី ១

Monument des morts, construit par M. Paul Ducuing, le sculteur pour la republique france,
រូបសំណាករូបពីរ រំឭកអនុស្សាវរីយ៍ទាហានខ្មែរទៅចូលរួមជួយបារាំងក្នុងសង្គ្រាមលោកលើកទី ១
រូបសំណាករូបពីរនេះ ត្រូវបានសាងឡើងដោយសិល្បៈករបារាំង មានស្រុកកំណើតនៅទូលូស៍ ឈ្មោះថា ប៉ូល ឌូគូអីង (Paul Ducuing) ដោយមុននឹងសាងរូបសំណាកនេះ លោកបានចូលរៀនអំពីសិល្បៈខ្មែរចំនួនមួយឆមាស (៦ ខែ) នៅសាលារចនា ដែលជាសាលារៀបចំដោយលោក George Groslier នៅឆ្នាំ ១៩១៨ សម្រាប់ពង្រឹងការងារវិចិត្រសិល្បៈរបស់ខ្មែរឡើងវិញ ។

ខ្មែរជាអ្នកលេខសូន្យ ០ មុនគេអង្អស់ឬ?

កាលពីឆ្នាំ ១៩៣០ មានអ្នកបុរាណវិទូជាច្រើន យល់ថាលេខសូន្យ "០" ត្រូវ​បានបង្កើត ដោយពួកអ៊ឺរ៉ុប ឬក៏ពួកអារ៉ាប់។ ក្នុងចំណោម​អ្នកបុរាណ​វិទូ​ទាំងនោះ លោក G. R. Kaye បានអះអាងថាលេខនេះ គឺរកឃើញ​នៅ​ប្រទេសឥណ្ឌា ដោយមានចម្លាក់នៅប្រាសាទ Chatur-bujha នៃទីក្រុង​បុរាណ Gwalior ក្នុងពាក់ កណ្តាលសតវត្សទី៩ ដែលដំណាលគ្នា​នឹង​សម័យកាលដ៏ថ្កុំថ្កើនរបស់ប្រទេសអារ៉ាប់។ ហើយលោកបានសន្និដ្ឋាន​ថា លេខសូន្យអាចត្រូវបង្កើតដោយពួកអ៊ឺរ៉ុប ហើយបានយកទៅ​ប្រើនៅ​ប្រទេស​ឥណ្ឌាតាមពាណិជ្ជករអារ៉ាប់។

ចម្លាក់បាយ័ន ៖ ពិធីយញ្ញក្របីនៅលើចម្លាក់នៃប្រាសាទបាយ័ន

ចម្លាក់បាយ័ន ៖ ពិធីយញ្ញក្របីនៅលើចម្លាក់នៃប្រាសាទបាយ័ន
ចម្លាក់រឿងនេះបង្ហាញនៅលើជញ្ជាំងថែវខាងក្រៅ នាទិសខាងកើត ជ្រុង​អាគ្នេយ៍។ ជាទិដ្ឋភាពធំបីផ្ទាំងតជាប់គ្នាពីលើមកក្រោម រៀបរាប់អំពី​ពិធី​ទាក់​ទងនឹងក្របី។ ចម្លាក់នៅថ្នាក់ខាងលើបង្អស់បាត់ពាក់កណ្តាល ដែល​យើង​មើល​យល់ថាមានបង្ហាញអំពីការនាំក្របីទៅថ្វាយព្រះរាជាទត និង​កិច្ច​ពិធី​ផ្សេងៗ។ ចម្លាក់នៅថ្នាក់កណ្តាលមានបង្ហាញអំពី​ក្របីដែលយក​មកចង​នឹង​បង្គោលឈើ នៅក្បែរនោះមានព្រាហ្មណ៍ពីរនាក់អង្គុយលើដំរីកំពុងសូត្រយញ្ញបូជា។ កងទ័ព​រេហ៍​ពល​ទាំងគ្រប់ឋានានុក្រមរំកិលដំណើរចូលកាន់ក្របី រួចចាក់ក្របី​នឹង​អាវុធ​របស់ខ្លួនជាបន្តបន្ទាប់ ទើបបន្តដំណើរ​ឆ្ពោះទៅទីវាលចម្បាំង។

សំណេរចិននាសម័យដំបូងបង្អស់ពាក់ព័ន្ធនឹងប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ

សំណេរចិននាសម័យដំបូងបង្អស់ពាក់ព័ន្ធនឹងប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ

ទំនាក់ទំនងរវាងចិន និងខ្មែរបានផ្តើមឡើងតាំងពី​សម័យមុន​ប្រវត្តិ​សាស្ត្រ ពោលគឺតាំងពីមុនការបង្កើតនៃរដ្ឋហ្វូ-ណនមកម្ល៉េះ ក៏ប៉ុន្តែ​ទើប​តែ​មានសន្ទុះយ៉ាងខ្លាំងក្លាបំផុត ចាប់តាំងពីមុនសម័យ​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​បន្តិច​តែប៉ុណ្ណោះ។ ការស្រាវជ្រាវថ្មីៗនេះបានឲ្យដឹងថា សំណេរចិន​ស្តីពី​ប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ ចែកចេញជាច្រើនសម័យកាល តែឯកសារ​សំខាន់​ជាង​គេ ដែលគេអាចចាត់ទុកថា ជាមូលដ្ឋានគ្រឹះ គឺស្ថិតនៅក្នុងរាជវង្សហាន់ ខាងលិច ប្រមាណជា ១០០ឆ្នាំ មុនគ.ស និង ១០០ឆ្នាំ នៃគ.ស និងក្នុង​សម័យរាជវង្សវ៉ូ (២២០-២៨០នៃគ.ស)។

ហង្ស សត្វអច្ឆរិយៈនាសម័យនគរភ្នំ

ហង្ស សត្វអច្ឆរិយៈនាសម័យនគរភ្នំ

កន្លងមកនេះគេបានគេរកឃើញនូវកាក់សំណមួយចំនួនដែលសព្វថ្ងៃរក្សាទុកនៅសារមន្ទីរជាតិពន្ធុវិទ្យាមួយ កាក់ទាំងនោះ ត្រូវបានគេឃើញនៅក្បែរកំពង់ចម្លង ឬ ផែមួយមិនឆ្ងាយប៉ុន្មានពីវត្តកំពង់ហ្លួង។ ក្នុងចំណោមកាក់ទាំងនោះ មានកាក់សំណមួយទំហំ ២ ស.ម ដែលមានរូបចម្លាក់ ថ្វីត្បិតតែរេចរិលបន្តិចក្តីតែអាចមើលដឹងម្ខាងរូបហង្ស និងម្ខាងទៀត ប្រហែលជារូបផ្កាឈូករីកក្រពុំ ដែលមានត្របកឈូក ៨ តំណាងដោយរង្វង់មូលចំនួនទាំង ៨ ពោលគឺ ១ នៅចំកណ្តាលហើយ ៧ ទៀត ហ៊ុំព័ន្ធចំណុចកណ្តាលនេះ។ 

តើលោកអ្នកដឹងឈ្មោះអ្នករាំរបាំអប្សរាម្នាក់នេះទេ

តើលោកអ្នកដឹងឈ្មោះអ្នករាំរបាំអប្សរាម្នាក់នេះទេ?❤

តាមរយៈការសិក្សា ស្រាវជ្រាវជាច្រើន របស់អ្នកប្រវត្តិសាស្ត្រចាប់តាំងពីចុង សតវត្សរ៍ ទី ១៩ រហូតមកដល់បច្ចុប្បន្ន អំពីប្រភព និង ប្រវត្តិ ព្រមទាំងអត្ថន័យ របស់ប្រាសាទអង្គរវត្ត ( អង្គរតូច ) ត្រូវបានគេដឹងឮ ល្បីរន្ទឺសុសសាយពាល ពេញពិភពលោក ប៉ុន្តែបញ្ហាដែលពាក់ព័ន្ធទៅនឹងចម្លាក់បុរាណមិនទាន់ ត្រូវបានគេវិភាគសិក្សាឲ្យស៊ីជម្រៅ នៅឡើយទេ ។ រូបជាបញ្ហាចម្លាក់នរក និង ឋានសួគ៌ បញ្ហាសាស្ត្រ វុធ ឬ សម្លៀកបំពាក់ជាដើម ។ 

វត្តឧណ្ណាលោម ទីអារាមប្រវត្តិសាស្រ្តដ៏មានវ័យចំណាស់

វត្តឧណ្ណាលោម ទីអារាមប្រវត្តិសាស្រ្តដ៏មានវ័យចំណាស់

វត្តឧណ្ណាលោម គឺជាវត្តមួយក្នុងចំណោមវត្តទាំងប្រាំមួយ (វត្តកោះ, វត្ត លង្កា, វត្តព្រះពុទ្ធឃោសា, វត្តពាមផ្លុង, វត្តខ្ពបតាយ៉ង, និង វត្ត ឧណ្ណាលោម) ដែលកសាងឡើងក្នុងរជ្ជកាលព្រះបរមរាជាពញាយ៉ាត នា ពុទ្ធសករាជ ១៩៧៨ ត្រូវនឹងគ្រឹស្តរាជ ១៤៣៤…។ នៅ ក្នុងរបបកម្ពុជា ប្រជាធិបតេយ្យ ទីអារាមវត្តឧណ្ណាលោម ក៍ដូចជាទីអារាមទាំងអស់ក្នុង ទូទាំងប្រទេសដែរ គឺត្រូវបានទុកចោល ឬប្រែក្លាយទៅមន្ទីរ ឃុំឃាំង តែម្តង។ 

ព្រះនាងភូទេវី ៖ ព្រះអាទិទេពល្អភេទស្រី

ព្រះនាងភូទេវី ៖ ព្រះអាទិទេពល្អភេទស្រី

តាមការពិនិត្យចម្លាក់បុរាណទាំងឡាយ នាសម័យវប្បធម៌បាយ័នដែលមាននៅសារមន្ទីរជាតិភ្នំពេញ យើងបាន កត់សម្គាល់ឃើញនូវវត្តមានដ៏កម្រនៃ ព្រះ នាង ភូទេវី ដែលជា ព្រះជាយារបស់ ព្រះ វិស្ណុ ឆ្លាក់នៅលើបង្គោលថ្ម មួយ ។ ពាក្យ ថា ភូទេវី មានន័យថាអាទិទេពថែរក្សា ទឹកដី ។